He died for his country
in a foreign land

Een bezoek aan het Canadees kerkhof is zeer leerrijk en kan inspirerend werken, vooral dan als het om het begrijpen gaat van de waanzin die elke oorlog tenslotte is.

Op vele zerken leest men: "A soldier of the Canadian army. Known unto God" of: "Three airman. Known unto God", en nog: "A sailor of the 1939-1945 war. Known unto God". En bij een Frans soldaat,gewoon: "Inconnu". Wat verder worden de monotone rijen zerkjes plots onderbroken door drie dicht bij elkaar staande grafstenen, het blijken drie leden van de bemanning te zijn van een vliegtuig dat op donderdag 10 april 1941 werd neergehaald: Robert Hamilton, Jack Howel en Arthur Wickens. Bij luitenant Edward Roberts lezen we dat zijn broer, piloot David Roberts, sedert woensdag 22 juli 1942 vermist is. De broer van luitenant Joseph Cromwell lost his life at sea nabij het Franse Duinkerken. Known unto God...

Intrigerend leek het ons te weten waarom precies al die jonge Canadezen de oceaan overstaken om het bezette Europa, dat zo leed onder het Nazi-regime, te bevrijden. Voor velen was het vertrek niet zo aangenaam of vanzelfsprekend: "It was a sad day when you bade us good-bye", lezen we op de grafsteen van William Starostic, afkomstig uit Niagara Falls. En Earl en Elisabeth Haycock uit Tillsonburg (Ontario) die op 16 oktober 1944 hun zoon Walter verloren schreven: "Our darling son Walter. We know you did'nt wish to leave us, but we are always with you".

De weduwe van Melville Spencer, Maevis Spencer uit Winnipeg, Manitoba wiens twintigjarige echtgenoot op maandag 9 oktober 1944 sneuvelde, drukt haar verlies als volgt uit: "To have, to hold, to part is the greatest sorrow of my heart". Carl Anderson uit Lac du Bonnet (Manitoba) die op vrijdag 27 oktober 1944 stierf, werd door zijn ouders en zijn echtgenote Betty bij het vertrek naar Europa met angst uitgewuifd:

With a cheery smile
a wave of the hand
he has wandered into
an unknown land...

En, hoe dikwijls lazen we niet:

I often think, I see his smile,
as he bade his last good-bye
and left his home for ever
in a distant land to die...

In het gezin van James White werd, ook na het vertrek van zoon Norman, nog aan de toekomst gedacht, helaas vergeefs:

Of all we planned, dear son
you will never know
we lived, hoped,
prayed in vain
to see you safely home again.

Veel Canadese vrijwilligers zagen zich als moderne kruisvaarders die niet alleen Europa, maar ook hun eigen land moesten redden van het goddeloze Nazisme. Paul Brisebois van Le Régiment de la Chaudière uit Sainte Thérèse de Blainville (Quebec) had dienst genomen omdat il a cru sauver la religion catholique et la race canadienne-française. Sergeant Lapointe van Les Fusiliers Mont-Royal was vanuit Quebec City vertrokken tout pour la gloire de Dieu, le triomphe de l'Eglise, l'honneur de ma familie.

In Canada was men dan ook terecht fier over het ultieme offer van zovele landgenoten. De ouders van Albert Richardson (Gilroy, Saskatchewan) drukten het kort maar kernachtig uit: "Well done, Bert, rest in peace". Op het graf van soldaat Vincent lezen we: "He has fought the good fight. Grant him, 0 Lord, the eternal peace". En uit het grafschrift van Arthur Taylor blijkt dat "he loved honour more than he feared death".

De redenen waarom men zijn leven offerde zijn heel verschillend. Brian Butler uit Sale (Cheshire, England) sneuvelde uit liefde voor het vaderland:

Be England what she will
With all her faults
She is my country still

Ook William Young uit High Garrett (Essex) stierf om dezelfde reden:.

He died for his country
in a foreign land
but the memory of him
is in England

en air gunner Edward Dunford was eveneens een echt patriot:

For England he flew
he had no fears
we'lI never forget him
through the years

Bij Norman Stoat, die op woensdag 18 oktober 1944 sneuvelde en pas 21 jaar oud was, lezen we dat "he died the helpless to defend a faithfull soldier's noble end". En de ouders van bombardier Alexander Angus uit het Schotse Aberdeen waren er fier op dat hun zoon zijn leven had gegeven voor zijn vrienden: "Greater love hath no man than this that a man lay down his life for his friends..." Majoor Leonard Gass "died that we might live" en om dezelfde reden sneuvelde sergeant Alexander Clark:

He gave his life that others might live
in peace. What more has man to give?

Velen, zeer velen gaven hun leven voor onze vrijheid. "We gave our all for freedom's cause", lezen we op het zerkje van sergeant William Herrod. Vanzelfsprekend werd gehoopt dat het offer niet vergeefs was geweest.

De echtgenote en de ouders van kapitein Clifford Haylett drukten deze hoop als volgt uit:

"May his sacrifice help to bring the peace and freedom for which he died".

Natuurlijk was er ook de twijfel. Had het wel allemaal zin? Waren de jonge levens van die duizenden soldaten niet nutteloos geslachtofferd? Bij velen was het geloof de enige uitkomst, "there is always God". De ouders van piloot Donald Stewart begrepen het verlies van hun zoon niet maar "for God, everything has a meaning" meenden ze.

De moeder van piloot Thomas Baston vond troost in haar geloof in God: "I bless the years we had together and leave you safe with God". Voor veel nabestaanden was het ook de wil van God die hun zoon of echtgenoot tot zich had geroepen. Norman Sharpe's vrouw schreef:

God called him home
it was his will
but in our hearts
we love him still

Toch begrepen velen niet waarom precies hun zoon moest sneuvelen. Bij John Falla staat het met één enkel woord: "Destiny", en een ander ouderpaar hoopt: "Some day, we'lI understand".

En af en toe was er ook wel bitterheid zoals bij private Murray Smith: "That grief is common does not make one's own less bitter". Voor de ouders van Hugh McColl is er niet alleen God: "God has him in his keeping, we have him in our hearts".

Overheersend is toch het mateloos verdriet, de nooit aflatende pijn om het verlies van wat mensen het dierbaarst is. Voor velen is het echter geen definitief afscheid maar "only good night, beloved, not good-bye", zoals James en Maude Teeple schrijven. En ook de ouders van Joseph Chapman hopen: "Some day, dear son, we will meet you, never to part again". De vrouw van soldaat Walter Coltman is ervan overtuigd dat ze haar man zal weerzien:

Love can never die
We have not said
the last word
when we have said good-bye

Vele ouders bleven lijden onder het verlies van hun zoon, bijvoorbeeld de heer en mevrouw Dorrington uit New Glasgow (Nova Scotia) die hun zoon Daniel verloren:

When all is still and silent
and sleep forsakes my eyes
my thoughts are where
my dear son lies.

En de echtgenote van Ferris McKee die achterbleef met een dochtertje en een zoontje, vergat haar man ook niet: "To see your face, hold your hands and whisper: We love you". De pijn om het verlies van Adelard Martin wordt door zijn ouders als volgt uitgedrukt:

Deep in our hearts
your memory is kept
we smile with the world
but never forget

Soldaat Ivan McDonald zal ook steeds in de herinnering van zijn familie blijven: "Not just today, but every day, in silence we remember". Net als sergeant Bloomer overigens:

Till memory fades
and life departs
you live forever
in our heart

Bij piloot William Thomas was er verdriet om het weinige dat het leven hem tot nu toe had geschonken, ook hier echter was er hoop:

May the pleasures
you missed on life's journey
be yours in
God's garden of love

En bij soldaat Roy Wilmot staat:

To the rest of the world,
Roy was only one,
but all the world to us,
our only sun.

Heel mooi en ontroerend is het grafschrift van Jarvis McRae:

Not the only one, 't is true
others made that yourney too
not returning with the rest
darling son, one of the best

Over de gesneuvelde Canadezen zelf komen we ook een en ander aan de weet. Ronald McLennan uit Akali Lake (British Columbia) was "once happy, singing, smiling, kind, noble and brave". Clarence Tran die sneuvelde op zaterdag 7 oktober 1944 was "mild and gentle as he was brave, when the sweetest love of this life he gave".

En bij piloot George Bevan die op woensdag 31 juli 1940 het leven verloor, staat: "In perfect honour, perfect truth, you trod the golden paths of youth". En over J. Singh uit Medecine Hat (Alberta):

His life was earnest
his actions kind
a generous hand
and a active mind

Tenslotte werd gehoopt dat zoon of echtgenoot, "asleep in a strange land", de eeuwige rust zouden vinden, net zoals in hun moederland (zerk van J.H. Richinski):

Bless, 0 Lord, our dear son
may Belgian soil
be unto thee
as that of thy native land