Het ontstaan van het
Canadees kerkhof.


Het voorlopige kerkhof te Maldegem.


Het voorlopig Canadees militair kerkhof MR/OO6998
langs de Aardenburgkalseide te Maldegem.

Er vielen in de maanden september-oktober 1944 bij de verovering van het Leopoldkanaal en bij de operatie Switch back tientallen Canadese doden. De gesneuvelde Canadezen lagen her en der verspreid begraven over verschillende gemeenten in het Meetjesland en elders: Assenede, Bentille, Boekhoute, Eeklo (instituut O.-L.-Vrouw-ten-Doorn), Oosteeklo, Oedelem.

Vele gesneuvelden waren inderhaast begraven in een eenvoudig veldgraf. De meeste werden nog tijdens en kort na de oorlog bijeengebracht op een voorlopig kerkhof aan de Aardenburgkalseide in Maldegem. De weide was ter beschikking gesteld door Omer Clyncke en wekenlang werden er gesneuvelde Canadezen aangevoerd, de rijen kruisjes werden alsmaar langer.

Verschillende Maldegemnaren, onder wie Prosper De Rycke en René Buysse, hielpen de Canadezen hun doden begraven. Toen de Switchback-operatie achter de rug was, telde men 198 kruisjes van Canadezen en 4 van Duitse soldaten.

Wanneer Maldegem op woensdag 9 mei 1945 officieel zijn bevrijding vierde, trok de in de namiddag georganiseerde optocht eerst en vooral naar het Canadeesch kerkhof om hulde te brengen aan de aldaar begraven Canadezen. Bij elk grafterpje werden bloemen neergelegd door de leerlingen van de Rijksmiddelbare School. Het was waarschijnlijk de eerste en ook enige officiële plechtigheid, want kort daarna werden de soldaten ontgraven en overgebracht naar Adegem.


Op 9 mei 1945 vierde Maldegem officieel zijn bevrijding met een optocht naar het voorlopige Canadese kerkhof aan de Aardenburgkalseide, waarop 198 geallieerde soldaten begraven lagen. De leerlingen van de Rijksmiddelbare School legden bij elk perkje een ruikertje bloemen neer. De 'Victorie' was wel duur betaald geworden. Het meisje met de vlag is Rosette Dobbelaere.


Het Canadees kerkhof te Adegem

In februari-maart 1945 was men aan de Adegemse Prins Boudewijnlaan reeds druk in de weer met de aanleg van het militair oorlogskerkhof. Het stuk grond waarop de Canadezen zouden begraven worden ligt - merkwaardig genoeg - op een prehistorische begraafplaats. Het is een zandige partij land waarop de Adegemse jongens graag een partijtje voetbal speelden. De eigenaars, Adolf en Lodewijk Standaert uit Balgerhoeke, gingen akkoord met de onteigening van het meer dan 2 ha groot terrein. De verkoopakte passeerde pas op 22 april 1949, vier jaar na de aanleg van het kerkhof.

De Canadezen vonden het terrein bijzonder geschikt omdat het langs een grote verkeersweg lag en vrij centraal ten opzichte van de aan te voeren gesneuvelden. Ook was de zandige grond door de goede afwatering zeer geschikt om als kerkhof te worden gebruikt. De familie Standaert stelde de grond zeer graag ter beschikking; het Adegemse gemeentebestuur steunde de plannen van de Canadezen en stond zelfs belangeloos een stuk van de openbare weg af. Het gemeentebestuur kreeg daaromtrent op 15 april 1945 volgend schrijven vanwege Luitenant-kolonel M.e. Stolt, verbonden aan het hoofdkwartier van het 21 ARMY GROUP:

"Mijnheer de Burgemeester,
Ik heb de eer U te verzoeken mij de instemming en deze van Uw gemeenteraad te laten geworden betreffende het afstaan van het perceel grond waarop het Britsche militair kerkhof is opgericht, aan de AD.G.R & E.H.Q 21 Army Group (Rear) B.L.A.
Dit kerkhof dient beschouwd als blijvend Britsch militair kerkhof. Desnoods zou een toegang en een toegangsweg moeten voorzien worden. Gelieve me dit document in de kortst mogelijke tijdspanne te laten toekomen. Lt. Col. Stolt M.C.A.D.G.R. & E."

Waarop de gemeenteraad in zitting van 26 april 1945 antwoordde:

"Kolonel,
Als gevolg van Uw schrijven van 15 April 1945 aan den Burgemeester van Adegem hebben wij de eer Ued. mede te deelen, dat de Gemeenteraad in zitting van 26 april 1945 met algemeene stemmen de keus der plaats voor het aanleggen van een britsch militair kerkhof, goedkeurt en dat er vanwege het Gemeentebestuur in geen opzicht daartegen bezwaren bestaan.
Wij vinden ons vereerd, dat de grond onzer gemeente de overblijfsels zal mogen bewaren van zoo vele dappere helden die met hun bloed ons Land en ons Volk hebben vrijgekocht.
De bevolking onzer gemeente zal met eerbied de plaats bewaren, waar Uwe soldaten, onze duurbare vrienden, zullen rusten.
Aanvaard, Kolonel, de uitdrukking onzer gevoelens van zeer onderscheiden hoogachting.

Namens de Gemeenteraad,
de Secretaris, Prosper de Smet
de Burgemeester, Leopold Van Waetermeulen"


Ronald Haunts, Tom Sherdown en Norman Burrows waren de Canadezen
die in de eerste helft van 1945 het Adegem War Cemetery aanlegden.

Na de nivellering van het terrein werden reeds in de lente van 1945 de eerste gesneuvelden aangevoerd; de transporten zouden nog weken aanhouden. Op elk graf werd een voorlopig zinken kruisje met de identificatiegegevens geplaatst. De kruisjes werden door een Canadese ploeg en met de hulp van enkele Adegemnaren gemaakt in de zaal Boels in Adegem-dorp, waar twee mannen uit Gent met behulp van sjablonen de honderden namen op de kruisjes schilderden. Het kerkhof werd voorlopig afgesloten met beton paaltjes en draad en voorzien van een houten toegangshek.

Verantwoordelijke voor de aanleg van het kerkhof was sergeant Ronald Haunts, die bij de familie De Keyser-Pots in het dorp logeerde. Een lid van deze familie, Adolf Gustaaf de Keyser, die lang in Amerika had gewoond en Antwerpen voor de moordende V1's was ontvlucht, trad als tolk en time-watcher voor de werklieden op. Haunts en zijn ploeg zetten ongeveer 60 Belgische arbeiders aan het werk, die overal de Canadese gesneuvelden gingen ophalen.


Jarenlang bevond dit souvenir zich aan het centrale offerkruis. Door de goede zorgen van Henri Zutterman was het meegekomen naar Adegem met de gesneuvelde Canadezen die te Moerkerke vielen en voorlopig begraven lagen in Oedelem waar ze op 11 november 1944 waren gehuldigd.

Niet alleen bij de familie De Keyser-Pots verbleven er Canadezen, er logeerden er ook in café Het Gemeentehuis bij de wed. De Laere en in de gebouwen van de meisjesschool, waar ze het nogal bont hadden gemaakt: het kostte het gemeentebestuur heel wat moeite en 44.000 frank om de scholen in bewoonbaren toestand te brengen.

Eind mei 1945 lagen er reeds 822 gesneuvelden op het kerkhof en in de loop der jaren werden er nog heel wat meer naar Adegem overgebracht. Er werd een voorlopig houten Cross of Sacrifice geplaatst, dat in Frankrijk was vervaardigd. Van het plan om te Adegem één groot Canadees kerkhof voor alle in België en Nederland gesneuvelde soldaten uit de Tweede Wereldoorlog aan te leggen, werd wegens de te hoge kosten spoedig afgezien. Momenteel omvat het register van het Adegem Canadian War Cemetery 1145 namen:

NAVY ARMY AIR FORCE ONBEKEND TOTAAL
Groot-Brittanië 7 140 77 32 256
Canada 3 794 40 11 848
Australië - - 1 1 2
Frankrijk - 1 - 1 2
Nieuw-Zeeland - - 2 - 2
Polen - 31 2 - 33
Onbekend - - - 2 2
TOTAAL 10 966 122 47 1145

Het kerkhof ligt als een oase van rust en groen aan de drukke N9, die Gent met Brugge verbindt. Bij het betreden zien we dat het symmetrisch is aangelegd en dat de aanleg van een nieuwe toegangsweg in 1993 de nagenoeg perfecte symmetrie gedeeltelijk heeft verstoord. Links en rechts van de monumentale ingang bevinden zich twee rustplaatsen en in de hal achter het monumentale Cross of Sacrifice wordt er in drie talen aan herinnerd waarom het kerkhof hier werd aangelegd. In het Cemetery Register noteren de vele bezoekers dikwijls merkwaardige en ontroerende getuigenissen.

Het eigenlijke kerkhof is verdeeld in 12 verschillende vakken of "plots", aangeduid met een Romeins cijfer. De rijen in de "plots" kregen een letter, de graven in de rijen tenslotte een Arabisch cijfer. Soldaat Anthony Devreker, gesneuveld op 30 maart 1945, 22 jaar oud, ligt begraven in plot XI, rij H, graf 3.


The Commonwealth War Graves Commission

Het Canadees kerkhof te Adegem is eigendom van de Commonwealth War Graves Commission (tot in 1960 : Imperial War Graves Commission), die werd opgericht op 21 mei 1917 en tot doel heeft de kerkhoven van het Commonwealth, verspreid over de gehele wereld, in stand te houden en te verzorgen. Ook worden alle gegevens over zowel bekende als onbekende gesneuvelden en burgers verzameld, bewaard en doorgespeeld naar de betrokken families. Nog dagelijks ontvangt bijvoorbeeld alleen al de Commission in Ieper talloze brieven van familieleden van gesneuvelde soldaten met vragen om inlichtingen.

Het totale aantal bekende gesneuvelden die door het Commonwealth worden herdacht bedraagt 1.694.899, waarvan 110.124 Canadezen:

1914-1918 1939-1945 Totaal
Geïdentificeerd 585 002 347 174 932 126
Niet-geïdentificeerd 529 812 232 911 762 723
Totaal 1 114 814 580 085 1 694 899

Al deze gesneuvelden liggen verspreid over 23.102 kerkhoven in 140 verschillende landen. Het grootste aantal gesneuvelden is te vinden in Frankrijk (574.873); België telt er 204.816, verspreid over 623 kerkhoven.

Praktisch alle kerkhoven hebben het uitzicht van een vredige tuin en zijn beplant met bloemen, struiken en bomen. Er is overigens een speciale dienst die zich bezighoudt met de aanplantingen. De planten worden dusdanig gekozen dat elk seizoen aan de kerkhoven een aparte charme verleent. Het centrale punt is overal het Cross of Sacrifice, met daarop het zwaard van de kruisvaarders. In 1989-1990 gaf de Commissie meer dan 19 miljoen pond uit voor personeel, onderhoud, restauratie van grafstenen, enz.

Het hoofdkwartier van de Commissie bevindt zich in Maidenhead in Engeland. België behoort, samen met Tsjechoslovakije, Denemarken, Duitsland, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Polen en Zweden tot de Northern Europe Area. Het hoofdkwartier van dit gebied is gevestigd in de Elverdingestraat 82 te Ieper, waar iedereen terecht kan voor inlichtingen over Canadese en andere gesneuvelden van het Commonwealth.


Beeld van het kerkhof in 1947.
De vlaggenmast staat ongeveer op de plaats waar in 1953 de gedenkhal zal komen.

© Hugo Notteboom / Heemkundige Kring Het Ambacht Maldegem, 1994
Deze webpagina bevat auteursrechtelijk beschermd materiaal. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Home